Uitgave: januari 2008
Stompenwijk of Stobbewijk?
Het is nog steeds niet duidelijk waar de naam 'Stompwijk' nu eigenlijk vandaan komt. Maar Aad Janson komt heel dichtbij een verklaring.
Natuurlijk, dat 'wijk' is duidelijk, hoewel het tegenwoordig vooral wordt begrepen als een deel van een stad. Vroeger werd het woord wijk ook gebruikt voor 'streek' en dat betekent het natuurlijk in plaatsnamen als Stompwijk, Rijswijk, Noordwijk, Katwijk, Wijk bij Duurstede en ga zo verder. Maar wat moeten we nu eigenlijk met dat 'stomp'? Het ligt voor de hand, gezien het gebied waarin Stompwijk is gelegen, om rekening to houden met een term die gebruikt werd in de veenderij. Maar voordat ik een duik neem in de veenderijterminologie, even een algemene gedachtengang.
Ik heb ooit (ja ja, eind jaren zestig van de vorige eeuw) ergens (in een A4-tje met historische info over de gemeente) gelezen dat het woord 'stomp' een begrip was dat in de veenbaggerij wel gebruikt werd. Dan zou het betrekking moeten hebben op een stuk gedroogde turf. Bij het drogen zou de klomp nat veen inkrimpen, omdat het water daar langzaam uit verdampte of weglekte. Wat je overhield was dan een 'stomp'. Zie bijvoorbeeld ook het tegenwoordige gebruik van het woord 'stomp': een stompje kaars, een stomp (wat je overhoudt na een amputatie), een stomp van een omgezaagde boom, kortom een stukje van iets dat je overhoudt.
Jammer genoeg vind ik in de studie van Herman Crompvoets, 'Veenderijterminologie in Nederland en Nederlandstalig België' uit 1981 het begrip 'stomp' niet terug. Toch bracht dit boek mij op het volgende idee. Crompvoets beschrijft, maar ook andere geleerden doen dat, dat voordat met de feitelijk turfwinning kon worden begonnen, het terrein geschikt moest worden gemaakt. Dat betekende dat de bovenlaag met de begroeiing moest worden verwijderd. In diverse oude keuren wordt ook gerept over die bovenlaag, die moest namelijk worden bewaard en later in het dan verveende gebied weer worden uitgestrooid, maar dit terzijde.
In het veengebied groeiden ook diverse bomen, vooral els. Die werden verwijderd middels de ook nu nog toegepaste truc van het kerven. Een stukje boven de grond werd rondom in de bast een diepe inkerving gemaakt met als gevolg dat de boom doodging. Wat je dan uiteindelijk overhoudt is - precies - een 'stomp'. Misschien stond het gebied ten noorden en ten zuiden van de Stompwijkse vaart (waarover later meer) een tijdje vol met `stompen'. Een Stompenwijk dus. In het boek van Cromvoets is overigens een foto opgenomen van een dergelijke stomp in een veengebied, de Peel, maar alleen wordt daarvoor een aparte term gebruikt, namelijk kienhout of peelpuist.
Al lezende en bladerende in het boek van Cromvoets kwam ik wel de uitdrukking `stobbe' tegen. Een stobbe is een hoopje speciaal opgestapelde turven en dat kwam in onze regionen natuurlijk veel voor. Spreek, beste lezer, het woord 'stobbe' uit en vervolgens het woord `stomp'. Doe dat niet al te nadrukkelijk en hoor, nauwelijks verschil! Logisch ook want alle letters aan het einde van beide woorden zijn labialen (lipletters). Een Stobbewijk dus.
Kortom we kunnen twee kanten op: Stompenwijk en Stobbewijk; in de loop der tijden valt er een lettertje weg of verandert de ene labiaal in een andere. En zie, dan hebben we de plaatsnaam Stompwijk. Bedenk ook dat klerken en schrijvers in de Middeleeuwen opschreven wat zij meenden te horen. Dat verklaart dan ook de talrijke schrijfvarianten voor veel woorden. Tot slot: de Britten, op veroveringstocht in India, hoorden voor de poorten van de stad de naam 'Bombay', terwijl die plaats gewoon Mumbai heet.
Misschien is het allemaal wel lariekoek, want wat ik hier doe is het creëren van een volksetymologie. Maar nooit geschoten, is altijd mis! Wie het beter weet, mag het beter zeggen.
Aad Janson
Aad Janson verzorgt een magnifieke website over de geschiedenis van Stompwijk. Breng eens een bezoekje aan het Stompwijk van ooit: www.aadjanson.nl
Terug naar overzicht
